Zdrowie [WHO] - to stan pełnej fizycznej, duchowej i społecznej pomyślności, a nie tylko brak choroby czy defektów fizycznych.
W różnych systemach etnokulturowych zdrowie bywa definiowane różnie, tak jak samo zdrowie zróżnicowane jest w perspektywie historycznej i w przestrzeni geograficznej.
Zdrowie [wg Demela 1979] jest nie tylko kategorią biologiczną, ale też kategorią historyczną, społeczną, obyczajowo-kulturową, zawsze osadzane w realiach czasu i miejsca. Niewątpliwie zdrowie stanowi proces zachowania i tworzenia się optymalnych struktur i funkcji biologicznych, fizjologicznych, psychicznych, zapewniających maksymalną długość życia osobnika. Stąd promocja zdrowia stanowi zabezpieczenie maksymalnego przedłużania aktywności życiowych przy optymalnych warunkach działalności i pracy, społecznej aktywności przy zachowaniu i rozwoju biologicznych funkcji.
Zdrowie populacji jest procesem społeczno-historycznego rozwoju biologicznych i psychospołecznych warunków życia ludności w ciągu pokoleń, połączonym z podwyższaniem możliwości do pracy, zachodzących wraz z rozwojem możliwości psychospołecznych funkcji. Zdrowie to także proces cyklu życiowego z adekwatną naturze człowieka realizacją fizjologicznych, psychicznych, biologicznych potrzeb jednostki w optymalnej aktywności społeczno-zawodowej, reproduktywności przy zachowaniu maksymalnie wydłużonej aktywności fizycznej [ Malinowski 2000 ].
Według Kacprzaka [1962] zdrowie to taki stan stopień biologicznego, psychologicznego i społecznego przystosowania, jaki może osiągnąć człowiek w najbardziej sprzyjających dla niego warankaeh warunkach.
Wg Blicharskiego [za Demelem 1979] zdrowie - to samosterujący układ równowagi między procesami anabolizy i katabolizy w płaszczyźnie somatycznej, integracji i dezintegracji w płaszczyźnie psychicznej syntonii i dystonii w płaszcyźnie społecznej. Ponadto wszystkie te płaszczyzny spięte są ze sobą nadrzędnym mechanizmem regulacyjnym.
Kaznaczejew [1983] twierdził, że zdrowie jednostki to stan dynamiczny, proces zachowania i rozwoju biologicznych, fizjologicznych i psychicznych funkcji, optymalnych zdolności do pracy przy maksymalnej długości do życia.
Wg Wolańskiego [1983] i Aleksandrowicza [1972] pojęcia zdrowia nawiązują do ekologii człowieka, mówiące, że zdrowie to stan pozwalający człowiekowi przystosować się do odziaływującego na niego bodźców zewnętrznych, to nie tylko subiektywnie odczuwany stan fizycznego, psychicznego i społecznego przygotowania, ale także i zdolności kierowania swoją działalnością w granicach homeostazy.
W ujęciu medycyny behawioralnej i psychologii zdrowia [Antonovsky 1979, Taylor 1990, Rodin i Solovey 1989] zdrowie jest definiowane funkcjonalnie z akcentem położonym na odpowiedzialność człowieka za poziom zdrowia, który jest dany i zadany. Zdrowie jest to proces wynikający ze wzajemnych wpływów zachowania człowieka, jego procesów poznawczych i kontekstu życia. Polega ono na wykorzystaniu dostępnej człowiekowi energii do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów bez chronicznego zakłócenia procesu równowagi dynamicznej.
Zdrowie populacji - to jej stan psychosopłeczny mierzony kryteriami kulturowymi, które obejmują stosunki z innymi członkami społeczeństwa, w tym stosunki rodzinne, struktury społeczne. Jako kryteria oceny zdrowia populacji wykorzystuje się także wskaźniki zdolności populacji do egzystencji i efektywności do reprodukcji pokoleń.
Zdrowie społeczne - terminem tym określamy zdrowie grup ludzkich zamieszkujących dany teren, np. kraj. W ramach tego pojęcia funkcjonuje pojęcie zdrowia populacyjnego, narodowego, grup społecznych, zawodowych, mężczyzn, kobiet, grup wiekowych czy ludności miast i wsi. Zdrowie społeczne, populacyjne to proces socjokulturowego rozwoju historycznego określonych grup ludności [Wolański 1983].
Czasowe wahania stanu zdrowia populacji mają głównie egzogenne uwarunkowania, są związane z warunkami przyrodniczymi, społecznymi, z procesami kosmicznymi np. zachodzącymi na słońcu, ze zmianami klimatycznymi.
Zdrowie narodowe, społeczne kształtuje się w procesie międzypokoleniowych przemian zabezpieczających zmiany postępowe człowieka - ewolucję biokulturową, wiodącą ku nowym warunkom życia, ku nowym warunkom ekologicznym, społeczno-kulturowym, politycznym. Współczesny świat doby zachodzących gwałtownych przemian i wstrząsów społecznych i politycznych stwarza niestety bardzo różne warunki w zakresie zdrowia narodów. Bogate narody uzyskują coraz wyższe wskaźniki zdrowia, biedne zaś pogarszają je. Populacyjny potencjał zdrowia zabezpiecza:
1- stosowny czas pracy zawodowej i właściwa jej organizacja,
2- stosowny czas i możliwości odnowy biologicznej i rekreacji,
3- czas i możliwości wychowania i uczenia, wykształcenia młodego pokolenia. Jeśli system polityczny, ekonomiczny preferuje czas przeznaczony na pracę produkcyjną to czas przeznaczony na dwie pozostałe funkcje podlega redukcji [ Malinowski 2000 ].
Zdrowe pole życia- nawiązuje do ekologii i przyjmuje, że zdrowe jest takie środowisko, które:
1- stwarza możliwości zaspokojenia indywidualnych i grupowych potrzeb, środowisko bogate w wartości zabezpieczające jakość życia,
2- można je poznać i ocenić,
3- dynamikę zmian ma dostosowaną do możliwości przystosowawczych człowieka w różnych okresach życia,
4- elementy które są plastyczne i zmienne, na ile jest to konieczne;
W naukach biomedycznych funkcjonują dwa modele zdrowia:
1- model biomedyczny, który widzi zdrowie w braku zakłóceń funkcji biologicznych. Zdrowie jest normą, stanem funkcjonalnego optimum organizmu, które zależy od normalnej struktury i funkcji, wyposażenia genetycznego, odporności. Choroba pojawia się, gdy zakłócone lub naruszone zostaną normy biologiczne organizmu, gdy organizm nie jest w stanie przeciwstawić szkodliwym wpływom.
2- w ujęciu holistycznym nawiązującym do nurtu humanistycznego i ekologicznego medycyny, zdrowie wyraża się w relacji miedzy człowiekiem a środowiskiem w procesie równowagi dynamicznej.
O poziomie zdrowia decydują stresory - czynniki patogenne [biologiczne, psychiczne, społeczne, fizyczne] z zasobami odpornościowymi jednostki, jej cechy biologiczne, społeczne, psychiczne i cechy środowiska przyrodniczego, społeczno-kulturowego. W tym ujęciu istotne miejsce zajmuje świadoma aktywność człowieka decydująca o wyborze aktywnego trybu życia, poczucie odpowiedzialności za zdrowie, czy leczenia w chorobie.
ISTOTA ZDROWIA
Ogromne jest znaczenie wiedzy o istocie zdrowia, o czynnikach decydujących o jego kształcie, o procesach, które mu służą lub zakłócają. Podstawowymi elementami zdrowia jest:
1- energetyka organizmu
2- wytwarzanie i dystrybucja energii
Poznanie zdrowia dawniejszych populacji ludzkich dokonywane jest przez antropologów zajmujących się paleoekologią człowieka, a także przez historyków, zwłaszcza medycyny.
Promocja zdrowia- [Noack i Abelin 1987] to zintegrowane na różnych poziomach działanie, które ma wpływ na relację pomiędzy zdrowiem i ekonomiką, zdrowiem i środowiskiem, zdrowiem a społeczeństwem i jednostką. Zadania promocji zdrowia dotyczyć będą ochrony stanu i rozwoju psychofizycznego, zdrowotnego danej populacji. Naukową podbudową promocji zdrowia jest waleologia [od łac. valeo - być zdrowym, mieć się dobrze, nabierać sił].
CZYNNIKI STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA
Choroba - zakłócenie normy- jej fizyczne i funkcjonalne przejawy stanowią naturalną reakcje organizmu na warunki środowiska, w którym żyje. Zdaniem Aleksandrowicza [1972] choroba jest kategorią obiektywną, zdrowie zaś subiektywną.
Uporządkowaną i uogólnioną listą zagrożeń dla zdrowia jest dalekowschodnia mandcla , figura na planie koia wyrażającego Wszechświat . Przeniesiono ją w Kanadzie jako pole zdrowia głównie za sprawą Lalonda [1973].Pola te obejmują:
1.czynniki biologiczne- determinatory genetyczne i paragenetyczne decydujące o właściwościach biologicznych biotypu - cechy anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne, immunologiczne ;
2.środowiskofizyczne- charakterystyka środowiska biogeograficznego , siedliska, środowiska pracy, miejsca zamieszkania ;
3.środowisko psychospołeczne- status społeczny, ekonomiczny, polityczny, środowisko rodzinne, szkolne, zawodowe, społeczne zaangażowanie ;
4.zachowania jednostkowe- tryb życia, aktywność fizyczna, dieta, sposób spędzania czasu wolnego, stosowanie używek itp.
Rozwój pojęcia „zdrowie”
1. Pierwszy trop koncepcji zdrowia prowadzi do religii Greków. Liczni byli bogowie, którzy ingerowali w zdrowie ludzi jak Apollo, Artemida, Hakatę, Kirke, Dionizos.
W VII wieku p.n. Ch. zaczyna się kult Asklepiosa, który czczony był jako najważniejszy bóg medycyny i z tego punktu widzenia przypisuje mu się zajmowanie zdrowiem.
W IV wieku p.n. Ch. na greckiej wyspie Kos , Hipokrates [ później nazwany ojcem medycyny europejskiej] wygłaszał myśli i wprowadzał w życie zasady swoich nauk, według których dobre samopoczucie , czyli zdrowie oraz złe samopoczucie, czyli choroba , zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza i na nas wpływa [wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia tj. odżywianie, praca, odpoczynek, zwyczaje]. Równo waga zewnętrzna pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem ma wpływ na jego równowagę wewnętrzną. Praktyka medyczna była wówczas rozumiana jako pomoc siłom natury w zdrowieniu, a ogólna troska o zdrowie, jak to dzisiaj powiedzielibyśmy, wpływałaby i prognozowała jego kondycję ekologiczną. Niektóre elementy myśli Hipokratesa wywodzą się z wcześniejszych tradycji medycyny chińskiej, według której ciało ludzkie stanowi system współzależnych składników, mających naturalną tendencję utrzymywania równowagi dynamicznej. Brak tej równowagi, czyli choroba jest wynikiem takich czynników jak niewłaściwa dieta, brak snu, brak ćwiczeń fizycznych oraz niezgoda rodzinna lub społeczna.
2. Filozofowie grecko-rzymscy oraz lekarze tamtych czasów [ery przedsokratesowej], opierali swoje rozumowanie na tak zwanym „schemacie uniwersalnym" przedstawionym w dziełach Galena. W schemacie tym, temperament i humor jako elementy wartości, odnosiły się zarówno do zdrowia jak i choroby. W określeniu zdrowia kładziono nacisk na równowagę lub jej zaburzenia w „części stałej płynnej i psychicznej organizmu".Według tych poglądów, zachowanie zdrowia wymagało równowagi sześciu wartości: powietrza i światła, jedzenia i picia, ruchu i odpoczynku, snu i czuwania, wydzielania i wydalania oraz emocji.
3. Według Platona zdrowie było funkcją doskonalenia stylu życia oraz kulturowej relatywizacji diety.
4. Plutarch w swoich zaleceniach warunkujących zachowanie zdrowia kładł nacisk na aktywność i pracę.
5. Stoicy zdewaluowali w swojej filozofii wartość zdrowia fizycznego, wysuwając harmonię umysłową ponad wszystko.W tamtych czasach, sposób życia w zdrowiu i radzenie sobie w chorobie były miernikami poziomu kultury. Piękno i cnota stanowiły jedność, gimnastykę łączono z muzyką, tańcem i poezją, aby służyły zarówno ciału jak i duszy. W postępowaniu leczniczym najważniejszą rangę nadawano diecie, następnie lekom, a najniższą chirurgii, hierarchii dokładnie przeciwnej do dzisiejszej.
6. Chrześcijaństwo wieków średnich interpretowało zdrowie nie tylko jako brak choroby i cierpienia, lecz jako zdolność do znoszenia tych przypadłości. Chorobę traktowano jako test religijny lub skutek grzechu.Higiena powinna utrzymywać ciało w czystości, gdyż stanowi ono naczynie duszy.Dlatego też przepisy porządku klasztornego pełne były zasad higieny ogólnej i higieny żywienia, które szerzono wśród wszystkich wiernych. Nauki głoszone w tych czasach przez Arabów były przeciwstawne zasadniczym poglądom starożytności, choć uznawały podstawowe relacje między zdrowiem a religią [ dzień śmierci nie wyznacza Bóg,lecz sam człowiek przez styl życia].
7. Symbolem przejścia od średniowiecza do czasów nowożytnych jest Paracelsus, który jako lekarz i filozof był twórcą uniwersalnej doktryny makro- i mikrokosmosu. Zdrowie wg tej doktryny nie jest dawane przez naturę, lecz musi być zdobywane.
8. W czasach romantyzmu i niemieckiego idealizmu [przełom XVIII i XIX w.] metafizyczne ujmowanie człowieka, nadal jednoczyło jego naturę i ducha. Podstaw do tego dostarczała filozofia Schellinga, który wyrażał pogląd, że choroba jest składową życia i stanowi zmianę proporcji zasad życiowych, podczas gdy zdrowie jest równowagą tych zasad. Hegel chorobę określał jako stan pozwalający wskazać na charakter organizmu człowieka, który jest nosicielem śmierci, a zdrowie jest tylko przejściową harmonią.
Posiadanie dobrego zdrowia wiąże się z głównymi potrzebami człowieka. Zdrowie było i jest podstawową wartością warunkującą szczęśliwe życie rodzinne, zawodowe i społeczne. Od zarania życia na ziemi interesowano się zdrowiem.
W IV w.p.n.e. w tradycji medycyny chińskiej ciało ludzkie było uważane za system współzależnych składników utrzymującą naturalną równowagę. Brak tej równowagi, czyli choroba wg tych prastarych poglądów jest wynikiem działania szeregu czynników, takich jak brak snu, małej ruchliwości fizycznej ciała oraz niezgoda rodzinna i społeczna [Capra 1983].
Schemat uniwersalny opisany przez Galena z Pergamonu [129-199 n.e.] zakładał, że zachowanie zdrowia jest uwarunkowane równowagą sześciu wartości : powietrza, wody, światła, jedzenia, picia ruchu i odpoczynku, snu i czuwania, wydzielania i wydalania oraz emocji.
Hipokrates [460-377 p.n.e.] twierdził, że dobre samopoczucie , czyli zdrowie oraz złe samopoczucie czyli choroba zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza i co na nas oddziaływuje jak : wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia, czyli odżywianiem zwyczajami seksualnymi, pracą i odpoczynkiem.
Wg Platona [437-347 p.n.e.] zdrowie było między innymi funkcją doskonalenia stylu życia oraz kulturowej relatywizacji diety.
Plutarch [50-125 n.e.] do czynników wpływających na zachowanie zdrowia zaliczał aktywność fizyczną i pracę oraz stan wolności.
Stoicy [IV w.p.n.e.] głównie akcentowali harmonię umysłową. W postępowaniu leczniczym za najważniejsze uważano dietę i leki.
Chrześcijaństwo wieków średnich [Karski 1999] interpretowało zdrowie nie tylko jako brak choroby i cierpienia lecz jako zdolność do znoszenia tych przypadłości. Za najważniejszy czynnik dla zdrowia uznawano zasady higieny ogólnej i higienę żywienia.
W różnych systemach etnokulturowych zdrowie bywa definiowane różnie, tak jak samo zdrowie zróżnicowane jest w perspektywie historycznej i w przestrzeni geograficznej.
Zdrowie [wg Demela 1979] jest nie tylko kategorią biologiczną, ale też kategorią historyczną, społeczną, obyczajowo-kulturową, zawsze osadzane w realiach czasu i miejsca. Niewątpliwie zdrowie stanowi proces zachowania i tworzenia się optymalnych struktur i funkcji biologicznych, fizjologicznych, psychicznych, zapewniających maksymalną długość życia osobnika. Stąd promocja zdrowia stanowi zabezpieczenie maksymalnego przedłużania aktywności życiowych przy optymalnych warunkach działalności i pracy, społecznej aktywności przy zachowaniu i rozwoju biologicznych funkcji.
Zdrowie populacji jest procesem społeczno-historycznego rozwoju biologicznych i psychospołecznych warunków życia ludności w ciągu pokoleń, połączonym z podwyższaniem możliwości do pracy, zachodzących wraz z rozwojem możliwości psychospołecznych funkcji. Zdrowie to także proces cyklu życiowego z adekwatną naturze człowieka realizacją fizjologicznych, psychicznych, biologicznych potrzeb jednostki w optymalnej aktywności społeczno-zawodowej, reproduktywności przy zachowaniu maksymalnie wydłużonej aktywności fizycznej [ Malinowski 2000 ].
Według Kacprzaka [1962] zdrowie to taki stan stopień biologicznego, psychologicznego i społecznego przystosowania, jaki może osiągnąć człowiek w najbardziej sprzyjających dla niego warankaeh warunkach.
Wg Blicharskiego [za Demelem 1979] zdrowie - to samosterujący układ równowagi między procesami anabolizy i katabolizy w płaszczyźnie somatycznej, integracji i dezintegracji w płaszczyźnie psychicznej syntonii i dystonii w płaszcyźnie społecznej. Ponadto wszystkie te płaszczyzny spięte są ze sobą nadrzędnym mechanizmem regulacyjnym.
Kaznaczejew [1983] twierdził, że zdrowie jednostki to stan dynamiczny, proces zachowania i rozwoju biologicznych, fizjologicznych i psychicznych funkcji, optymalnych zdolności do pracy przy maksymalnej długości do życia.
Wg Wolańskiego [1983] i Aleksandrowicza [1972] pojęcia zdrowia nawiązują do ekologii człowieka, mówiące, że zdrowie to stan pozwalający człowiekowi przystosować się do odziaływującego na niego bodźców zewnętrznych, to nie tylko subiektywnie odczuwany stan fizycznego, psychicznego i społecznego przygotowania, ale także i zdolności kierowania swoją działalnością w granicach homeostazy.
W ujęciu medycyny behawioralnej i psychologii zdrowia [Antonovsky 1979, Taylor 1990, Rodin i Solovey 1989] zdrowie jest definiowane funkcjonalnie z akcentem położonym na odpowiedzialność człowieka za poziom zdrowia, który jest dany i zadany. Zdrowie jest to proces wynikający ze wzajemnych wpływów zachowania człowieka, jego procesów poznawczych i kontekstu życia. Polega ono na wykorzystaniu dostępnej człowiekowi energii do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów bez chronicznego zakłócenia procesu równowagi dynamicznej.
Zdrowie populacji - to jej stan psychosopłeczny mierzony kryteriami kulturowymi, które obejmują stosunki z innymi członkami społeczeństwa, w tym stosunki rodzinne, struktury społeczne. Jako kryteria oceny zdrowia populacji wykorzystuje się także wskaźniki zdolności populacji do egzystencji i efektywności do reprodukcji pokoleń.
Zdrowie społeczne - terminem tym określamy zdrowie grup ludzkich zamieszkujących dany teren, np. kraj. W ramach tego pojęcia funkcjonuje pojęcie zdrowia populacyjnego, narodowego, grup społecznych, zawodowych, mężczyzn, kobiet, grup wiekowych czy ludności miast i wsi. Zdrowie społeczne, populacyjne to proces socjokulturowego rozwoju historycznego określonych grup ludności [Wolański 1983].
Czasowe wahania stanu zdrowia populacji mają głównie egzogenne uwarunkowania, są związane z warunkami przyrodniczymi, społecznymi, z procesami kosmicznymi np. zachodzącymi na słońcu, ze zmianami klimatycznymi.
Zdrowie narodowe, społeczne kształtuje się w procesie międzypokoleniowych przemian zabezpieczających zmiany postępowe człowieka - ewolucję biokulturową, wiodącą ku nowym warunkom życia, ku nowym warunkom ekologicznym, społeczno-kulturowym, politycznym. Współczesny świat doby zachodzących gwałtownych przemian i wstrząsów społecznych i politycznych stwarza niestety bardzo różne warunki w zakresie zdrowia narodów. Bogate narody uzyskują coraz wyższe wskaźniki zdrowia, biedne zaś pogarszają je. Populacyjny potencjał zdrowia zabezpiecza:
1- stosowny czas pracy zawodowej i właściwa jej organizacja,
2- stosowny czas i możliwości odnowy biologicznej i rekreacji,
3- czas i możliwości wychowania i uczenia, wykształcenia młodego pokolenia. Jeśli system polityczny, ekonomiczny preferuje czas przeznaczony na pracę produkcyjną to czas przeznaczony na dwie pozostałe funkcje podlega redukcji [ Malinowski 2000 ].
Zdrowe pole życia- nawiązuje do ekologii i przyjmuje, że zdrowe jest takie środowisko, które:
1- stwarza możliwości zaspokojenia indywidualnych i grupowych potrzeb, środowisko bogate w wartości zabezpieczające jakość życia,
2- można je poznać i ocenić,
3- dynamikę zmian ma dostosowaną do możliwości przystosowawczych człowieka w różnych okresach życia,
4- elementy które są plastyczne i zmienne, na ile jest to konieczne;
W naukach biomedycznych funkcjonują dwa modele zdrowia:
1- model biomedyczny, który widzi zdrowie w braku zakłóceń funkcji biologicznych. Zdrowie jest normą, stanem funkcjonalnego optimum organizmu, które zależy od normalnej struktury i funkcji, wyposażenia genetycznego, odporności. Choroba pojawia się, gdy zakłócone lub naruszone zostaną normy biologiczne organizmu, gdy organizm nie jest w stanie przeciwstawić szkodliwym wpływom.
2- w ujęciu holistycznym nawiązującym do nurtu humanistycznego i ekologicznego medycyny, zdrowie wyraża się w relacji miedzy człowiekiem a środowiskiem w procesie równowagi dynamicznej.
O poziomie zdrowia decydują stresory - czynniki patogenne [biologiczne, psychiczne, społeczne, fizyczne] z zasobami odpornościowymi jednostki, jej cechy biologiczne, społeczne, psychiczne i cechy środowiska przyrodniczego, społeczno-kulturowego. W tym ujęciu istotne miejsce zajmuje świadoma aktywność człowieka decydująca o wyborze aktywnego trybu życia, poczucie odpowiedzialności za zdrowie, czy leczenia w chorobie.
ISTOTA ZDROWIA
Ogromne jest znaczenie wiedzy o istocie zdrowia, o czynnikach decydujących o jego kształcie, o procesach, które mu służą lub zakłócają. Podstawowymi elementami zdrowia jest:
1- energetyka organizmu
2- wytwarzanie i dystrybucja energii
Poznanie zdrowia dawniejszych populacji ludzkich dokonywane jest przez antropologów zajmujących się paleoekologią człowieka, a także przez historyków, zwłaszcza medycyny.
Promocja zdrowia- [Noack i Abelin 1987] to zintegrowane na różnych poziomach działanie, które ma wpływ na relację pomiędzy zdrowiem i ekonomiką, zdrowiem i środowiskiem, zdrowiem a społeczeństwem i jednostką. Zadania promocji zdrowia dotyczyć będą ochrony stanu i rozwoju psychofizycznego, zdrowotnego danej populacji. Naukową podbudową promocji zdrowia jest waleologia [od łac. valeo - być zdrowym, mieć się dobrze, nabierać sił].
CZYNNIKI STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA
Choroba - zakłócenie normy- jej fizyczne i funkcjonalne przejawy stanowią naturalną reakcje organizmu na warunki środowiska, w którym żyje. Zdaniem Aleksandrowicza [1972] choroba jest kategorią obiektywną, zdrowie zaś subiektywną.
Uporządkowaną i uogólnioną listą zagrożeń dla zdrowia jest dalekowschodnia mandcla , figura na planie koia wyrażającego Wszechświat . Przeniesiono ją w Kanadzie jako pole zdrowia głównie za sprawą Lalonda [1973].Pola te obejmują:
1.czynniki biologiczne- determinatory genetyczne i paragenetyczne decydujące o właściwościach biologicznych biotypu - cechy anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne, immunologiczne ;
2.środowiskofizyczne- charakterystyka środowiska biogeograficznego , siedliska, środowiska pracy, miejsca zamieszkania ;
3.środowisko psychospołeczne- status społeczny, ekonomiczny, polityczny, środowisko rodzinne, szkolne, zawodowe, społeczne zaangażowanie ;
4.zachowania jednostkowe- tryb życia, aktywność fizyczna, dieta, sposób spędzania czasu wolnego, stosowanie używek itp.
Rozwój pojęcia „zdrowie”
1. Pierwszy trop koncepcji zdrowia prowadzi do religii Greków. Liczni byli bogowie, którzy ingerowali w zdrowie ludzi jak Apollo, Artemida, Hakatę, Kirke, Dionizos.
W VII wieku p.n. Ch. zaczyna się kult Asklepiosa, który czczony był jako najważniejszy bóg medycyny i z tego punktu widzenia przypisuje mu się zajmowanie zdrowiem.
W IV wieku p.n. Ch. na greckiej wyspie Kos , Hipokrates [ później nazwany ojcem medycyny europejskiej] wygłaszał myśli i wprowadzał w życie zasady swoich nauk, według których dobre samopoczucie , czyli zdrowie oraz złe samopoczucie, czyli choroba , zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza i na nas wpływa [wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia tj. odżywianie, praca, odpoczynek, zwyczaje]. Równo waga zewnętrzna pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem ma wpływ na jego równowagę wewnętrzną. Praktyka medyczna była wówczas rozumiana jako pomoc siłom natury w zdrowieniu, a ogólna troska o zdrowie, jak to dzisiaj powiedzielibyśmy, wpływałaby i prognozowała jego kondycję ekologiczną. Niektóre elementy myśli Hipokratesa wywodzą się z wcześniejszych tradycji medycyny chińskiej, według której ciało ludzkie stanowi system współzależnych składników, mających naturalną tendencję utrzymywania równowagi dynamicznej. Brak tej równowagi, czyli choroba jest wynikiem takich czynników jak niewłaściwa dieta, brak snu, brak ćwiczeń fizycznych oraz niezgoda rodzinna lub społeczna.
2. Filozofowie grecko-rzymscy oraz lekarze tamtych czasów [ery przedsokratesowej], opierali swoje rozumowanie na tak zwanym „schemacie uniwersalnym" przedstawionym w dziełach Galena. W schemacie tym, temperament i humor jako elementy wartości, odnosiły się zarówno do zdrowia jak i choroby. W określeniu zdrowia kładziono nacisk na równowagę lub jej zaburzenia w „części stałej płynnej i psychicznej organizmu".Według tych poglądów, zachowanie zdrowia wymagało równowagi sześciu wartości: powietrza i światła, jedzenia i picia, ruchu i odpoczynku, snu i czuwania, wydzielania i wydalania oraz emocji.
3. Według Platona zdrowie było funkcją doskonalenia stylu życia oraz kulturowej relatywizacji diety.
4. Plutarch w swoich zaleceniach warunkujących zachowanie zdrowia kładł nacisk na aktywność i pracę.
5. Stoicy zdewaluowali w swojej filozofii wartość zdrowia fizycznego, wysuwając harmonię umysłową ponad wszystko.W tamtych czasach, sposób życia w zdrowiu i radzenie sobie w chorobie były miernikami poziomu kultury. Piękno i cnota stanowiły jedność, gimnastykę łączono z muzyką, tańcem i poezją, aby służyły zarówno ciału jak i duszy. W postępowaniu leczniczym najważniejszą rangę nadawano diecie, następnie lekom, a najniższą chirurgii, hierarchii dokładnie przeciwnej do dzisiejszej.
6. Chrześcijaństwo wieków średnich interpretowało zdrowie nie tylko jako brak choroby i cierpienia, lecz jako zdolność do znoszenia tych przypadłości. Chorobę traktowano jako test religijny lub skutek grzechu.Higiena powinna utrzymywać ciało w czystości, gdyż stanowi ono naczynie duszy.Dlatego też przepisy porządku klasztornego pełne były zasad higieny ogólnej i higieny żywienia, które szerzono wśród wszystkich wiernych. Nauki głoszone w tych czasach przez Arabów były przeciwstawne zasadniczym poglądom starożytności, choć uznawały podstawowe relacje między zdrowiem a religią [ dzień śmierci nie wyznacza Bóg,lecz sam człowiek przez styl życia].
7. Symbolem przejścia od średniowiecza do czasów nowożytnych jest Paracelsus, który jako lekarz i filozof był twórcą uniwersalnej doktryny makro- i mikrokosmosu. Zdrowie wg tej doktryny nie jest dawane przez naturę, lecz musi być zdobywane.
8. W czasach romantyzmu i niemieckiego idealizmu [przełom XVIII i XIX w.] metafizyczne ujmowanie człowieka, nadal jednoczyło jego naturę i ducha. Podstaw do tego dostarczała filozofia Schellinga, który wyrażał pogląd, że choroba jest składową życia i stanowi zmianę proporcji zasad życiowych, podczas gdy zdrowie jest równowagą tych zasad. Hegel chorobę określał jako stan pozwalający wskazać na charakter organizmu człowieka, który jest nosicielem śmierci, a zdrowie jest tylko przejściową harmonią.
Posiadanie dobrego zdrowia wiąże się z głównymi potrzebami człowieka. Zdrowie było i jest podstawową wartością warunkującą szczęśliwe życie rodzinne, zawodowe i społeczne. Od zarania życia na ziemi interesowano się zdrowiem.
W IV w.p.n.e. w tradycji medycyny chińskiej ciało ludzkie było uważane za system współzależnych składników utrzymującą naturalną równowagę. Brak tej równowagi, czyli choroba wg tych prastarych poglądów jest wynikiem działania szeregu czynników, takich jak brak snu, małej ruchliwości fizycznej ciała oraz niezgoda rodzinna i społeczna [Capra 1983].
Schemat uniwersalny opisany przez Galena z Pergamonu [129-199 n.e.] zakładał, że zachowanie zdrowia jest uwarunkowane równowagą sześciu wartości : powietrza, wody, światła, jedzenia, picia ruchu i odpoczynku, snu i czuwania, wydzielania i wydalania oraz emocji.
Hipokrates [460-377 p.n.e.] twierdził, że dobre samopoczucie , czyli zdrowie oraz złe samopoczucie czyli choroba zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza i co na nas oddziaływuje jak : wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia, czyli odżywianiem zwyczajami seksualnymi, pracą i odpoczynkiem.
Wg Platona [437-347 p.n.e.] zdrowie było między innymi funkcją doskonalenia stylu życia oraz kulturowej relatywizacji diety.
Plutarch [50-125 n.e.] do czynników wpływających na zachowanie zdrowia zaliczał aktywność fizyczną i pracę oraz stan wolności.
Stoicy [IV w.p.n.e.] głównie akcentowali harmonię umysłową. W postępowaniu leczniczym za najważniejsze uważano dietę i leki.
Chrześcijaństwo wieków średnich [Karski 1999] interpretowało zdrowie nie tylko jako brak choroby i cierpienia lecz jako zdolność do znoszenia tych przypadłości. Za najważniejszy czynnik dla zdrowia uznawano zasady higieny ogólnej i higienę żywienia.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz